Geschiedenis spoorwegen
in en om
Roosendaal
 
Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.
 

Hoogerheide - Bergen op Zoom
 
Dit verslag is bedoeld om in woord en beeld enig inzicht te geven, hoe en waar de tram van de Stoomtramweg-Maatschappij Antwerpen - Bergen op Zoom - Tholen (ABT) reed op weg van Hoogerheide naar Bergen op Zoom.
 
 
 
01. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in zuidelijke richting ter hoogte van het kruispunt met de toenmalige Nieuweweg naar Woensdrecht (rechts achter de boom). In het café is het 'Station Stoomtram Woensdrecht' gevestigd. De caféhouder trad op als agent (met name voor het afhalen en verzenden van stukgoederen) voor de tramwegmaatschappij.
Bij dit 'station' stopte de tram volgens de dienstregeling van 1928 voor de zevende maal vanaf het spoorwegstation (21 minuten na het vertrek). De vijfde en zesde halte lagen respectievlijk bij de 'Oude Tol' en 'De Vijver', ergens tussen Borgvliet en dit 'Station' . Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
02. Locomotief ABT 17 (fabrikant Backer & Rueb, Breda, bouwjaar 1903) staat met een korte reizigerstram gereed voor vertrek naar Bergen op Zoom, ter hoogte van het 'tramstation' (rechts) en de toenmalige Nieuweweg (rechts, achter langs de telefoonpaal) naar Woensdrecht. Op de gevel van het café staat 'Station Stoomtram Woensdrecht'. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
03. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in zuidelijke richting ter hoogte van het kruispunt met de toenmalige Nieuweweg naar Woensdrecht (bij de kinderen rechts, in westelijke richting) en Heistraat (bij de kinderen links, in oostelijke richting). Daar ligt ook een zijspoor (naar of van een tijdelijke zandafgraving). Uiterst rechts staat het 'Station Stoomtram Woensdrecht'. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
04. Gezicht op de weg uit Hoogerheide in naar het noorden, voorbij het kruispunt met de toenmalige Nieuweweg naar Woensdrecht.
 
 
05. Het tracé van de (vroegere) ABT in beeld tussen de buurtschappen Calfven en Korteven, 1910 en 1980. In de jongste kaart zijn een zevental punten uit de vorenstaande teksten aangeven met de cijfers 1 t/m 7.
 
 
06. Gezicht in zuidelijke richting op de Antwerpsestraatweg nabij de buurtschap Zandfort (aangeduid als Foto A in de kaart hierboven uit 1980). De stoomtram van de ABT reed in vroegere dagen aan de oostzijde van de weg, zoals op de foto aangegeven met de witte lijn. Foto van 20 december 2021.
 
 
07. Gezicht in zuidelijke richting op de Antwerpsestraatweg nabij de buurtschap Korteven (aangeduid als Foto B in de kaart hierboven uit 1980). De stoomtram van de ABT reed in vroegere dagen aan de oostzijde van de weg, zoals op de foto aangegeven met de witte lijn. Foto van 20 december 2021.
 
 
08. Vanaf Hoogerheide tot aan de 'Stalen Brug' in Bergen op Zoom reed de stoomtram van de ABT aan de oostzijde van de Antwerpse-straatweg. Ter hoogte van het landgoed Mattenburgh kun je dat tracé aan de oostzijde van de weg plaatsen, niet op het daarnaast gelegen fietspad. Waar de Antwerpsestraatweg ooit (circa 1935-1975) diende als autosnelweg tussen Hoogerheide en Bergen op Zoom is niets meer van wat aan de stoomtram van de ABT kan herinneren nog terug te vinden.
 
 
09. Komend vanuit het zuiden in de bebouwde kom van Bergen op Zoom buigt de Antwerpsestraatweg kort voor de Albert Cuijpstraat wat naar het westen. De stoomtram van de ABT had hier destijds nog alle ruimte en reed ongeveer op de plek van het plantsoen en het fietspad. Foto van 8 mei 2022.
 
 
10. Iets verderop buigt de Antwerpsestraatweg wat terug naar het oosten en wordt ook smaller. De stoomtram van de ABT kreeg wat minder ruimte en reed ongeveer op de plek van de bomen rechts tussen fietspad en weg. Rechts ligt Antwerpsestraatweg 495.
Foto van 8 mei 2022.
 
 
11. De eigenaar van het ietwat merkwaardige pand aan de Antwerpsestraatweg 423 kon vanuit zijn serre dagelijks de stoomtram van de ABT pal voor zijn huis zien passeren. Het huis is overigens al lang gesloopt. Foto uit circa 1930.
 
 
12. Komend vanuit het zuiden ligt in de verte het kruispunt met de Rembrandtstraat (bij witte pijl). Tussen Hoogerheide en de 'Stalen Brug' (in 1930 vervangen door een betonnen viaduct) over de spoorweg van Roosendaal naar Vlissingen reed de stoomtram van de ABT aan de oostzijde van de weg. Dat is ongeveer op de plek waar nu nog wat bomen en heggetjes staan en verderop niets meer. Foto van 8 mei 2022.
 
 
13. Komend vanuit het zuiden staat rechts op de noordoostelijke hoek van de Antwerpsestraatweg en de Rembrandtstraat het al langer leegstaande winkelpand met het nummer 391. Daaraanvolgend staan de woonhuizen met de nummers 389 en 387. Foto uit 2021.
 
 
14. Komend vanuit het zuiden staan aan de west kant van de Antwerpsestraatweg de huizen met de nummers 404, 402, 400 en 398. Foto uit 2021.
 
 
15. Een ansichtkaart uit de jaren dertig laat de situatie zien op de Antwerpsestraatweg, waar bijna negentig jaar later voorgaande drie foto's zijn gemaakt. Komend vanuit het noorden staan links de woningen met de nummers 387 en 389. Daaraanvolgend is het pand op nummer 391, hoek Rembrandtstraat te zien, dat in latere jaren een bestemming kreeg als winkel. Later werd het flink verbouwd en opgehoogd, en dat zeker niet in het voordeel van het uiterlijk. Rechts staan de huizen met nummers 400, 402 en 404, die nog in nagenoeg oorspronkelijke staat zijn gebleven.
 
Goed is de plaats van de tramweg van de ABT te zien aan de oostzijde van de Antwerpsestraatweg (links), waarbij nog genoeg ruimte vrij bleef voor voetgangers en het tijdelijk parkeren van kleine voertuigen. De fietspad ligt tussen tramweg en rijweg. Hier in de buurt had de tram volgens de dienstregeling van 1928 de vierde halteplaats vanaf het spoorwegstation (acht minuten na het vertrek). Deze plek stond bekend als 'Borgvliet'.
 
 
16. De 'Raayberg' was al in vroegere tijden een heel bekend ontspanningsoord voor de Bergenaren. Het complex werd in 1904 voorzien van een cementen wielerbaan met een lengte van 335 meter, waar veelal ook de Nederlandse kampioenschappen werden gereden. Achter en naast het oorspronkelijke gebouw staan inmiddels nog heel wat meer gebouwen en uitrustingen. Foto van 8 mei 2022.
 
 
17. De stoomtram van de ABT had bij de 'Raayberg' de derde halteplaats vanaf het spoorwegstation (zes minuten na het vertrek). Deze plek stond bekend als 'De Raayberg'. Foto van 8 mei 2022.
 
 
18. Vanaf het spoorwegstation in Bergen op Zoom was het in 1931 slechts zes minuten reizen met de 'sneltram' naar de Raayberg.
En te weten dat deze stoomtram onderweg nog twee tussenstops had. Kom daar negentig jaar later eens om. Overigens lag Ossen-drecht toen op nog geen half uur tijd vanaf het centrum van Bergen op Zoom.
 
 
19. Bij het aanleggen van het tweede gedeelte (Bergen op Zoom - Woensdrecht) van de 'Zeeuwse Lijn' in de jaren 1864-1868 kwam de spoorweg ter hoogte van de Antwerpsestraatweg in een ingraving te liggen, zodat een 'Stalen Brug' ter breedte van ruim vier meter uitkomst moest bieden. Van dit viaduct zijn nog al wat, zelfs ingekleurde, ansichtkaarten gemaakt. Het leek wel een 'wereldwonder' voor Bergen op Zoom. De oorspronkelijke breedte van het wegdek op de 'Stalen Brug' was eerst 4,20 meter tussen de hoofdliggers, maar na het aanbrengen van trottoirs voor voetgangers verminderde dat tot 2,90 meter. De foto is gemaakt in het begin van de negentiende eeuw met het blikveld in zuidoostelijke richting.
 
 
20. Duidelijk is dat er vanaf 1887 bij het passeren van een tram zeker al geen plek meer was voor voetgangers, laat staan paard en wagen en later ook automobielen. Zodra de stoomtram in aantocht kwam en floot, moest men aan weerszijden wachten, alvorens verder te gaan. De foto is rond 1920 gemaakt met het blikveld in zuidoostelijke richting.
 
 
21. Gezicht vanuit het zuidoosten op de 'Stalen Brug' en de Antwerpsestraatweg, circa 1920. In de verte rijst de toren van de in 1926-1928 gereed gekomend 'Lourdeskerk' op het Fort, een gebouw naar het ontwerp van architecten Joseph en Pierre Cuypers.
 
 
22. Gezicht vanaf het talud aan de oostzijde van de spoorweg op de 'Stalen Brug' naar het noorden, waarbij in de verte de fabriek van 'B3 Vruchtensappen-Industrie N.V' (eertijds 'Brouwerij Asselbers, Van Heijst & Co') is te zien, circa 1905.
 
 
23. Als je vroeger, zoals op de vorige foto, aan de oostzijde van 'het spoor' in noordelijke richting keek, zag je in de verte de fabriek van 'B3 Vruchtensappen-Industrie N.V' (eertijds 'Brouwerij Asselbers, Van Heijst & Co') staan, en als je wat meer naar links keek, dan zag je het 'Juvenaat' staan. Dat was het in 1903 geopende eerste kleinseminarie van de Congregatie van de Priesters van het Heilig Hart. Het gebouw was op het moment van deze opname, circa 1905, nog niet af, want de achtergevel ontbreekt nog.
 
 
24. Rond Kerstmis 1931 keerde de stoomtram terug op het midden van het nieuwe betonnen viaduct. Zoals voorheen reed een tram uit het zuiden weer aan de oostzijde van de Antwerpsestraatweg en reed via een boog naar het het midden van het nieuwe viaduct om vervolgens verder te rijden via een boog naar de westzijde van de Antwerpsestraatweg. De ABT zou er echter nog geen vier jaar over heen rijden..! De foto is gemaakt in 1935 vanuit het zuidwesten.
 
 
25. Gezicht vanuit het zuidwesten op de vroegere 'Stalen Brug' (ofwel het nieuwe betonnen viaduct) in de Antwerpsestraatweg over 'het spoor'. Goes is te zien dat de rails van de ABT midden op het stenen viaduct liggen, circa 1935.
 
 
26. Uniek is een foto van een tram met een locomotief van een in Bergen op Zoom tot 1935 volledig vreemde tramwegmaatschappij (ZNSM) en dan nog wel op de vroegere 'Stalen Brug', toen al een stenen viaduct. Hoogstwaarschijnlijk gaat het hier om een tram met opgebroken rails en dwarsliggers van de ABT, nadat de BBA als opvolger van de zes tramwegmaatschappijen in Noord-Brabant de tram 'vaarwel' had gezegd. De foto is gemaakt in 1937.
 
 
27. Gezicht vanuit het zuidwesten op de vroegere 'Stalen Brug' (inmiddels een stenen viaduct) en de Antwerpsestraatweg. De oude brug werd in de jaren 1930-1931 vervangen door een betonnen viaduct met een 9 meter breed wegdek en daarnaast aan beide zijden een trottoir van 1,25 meter breedte. Tijdelijk werd toen al het (stoomtram)verkeer omgeleid via een tijdelijke hulpbrug. Foto van 8 mei 2022.
 
 
28. Gezicht vanaf het zuidoosten op de Antwerpsestraatweg. Tussen de vroegere 'Stalen Brug' over de spoorweg van Roosendaal naar Vlissingen (in 1930-1931 vervangen door een betonnen viaduct) en de stad reed de stoomtram van de ABT aan de westzijde van de weg (links op de foto). In de verte rijst de toren van de 'Onze Lieve Vrouw van Lourdeskerk' op. De kerk kwam in 1926-1928 gereed naar het ontwerp van architecten Joseph en Pierre Cuypers. Foto van 8 mei 2022.
 
 
29. Ter hoogte van de bomen (verderop rechts op de vorige foto van 8 mei 2002), was vanaf 1903 tot in 1969 het 'Juvenaat', het eerste kleinseminarie van de 'Congregatie van de Priesters van het Heilig Hart' in Nederland. Het was een onderwijsinstelling van formaat, maar moest in 1969 vanwege gebrek aan belangstelling de deuren sluiten. Het gebouwencomplex kwam tot stand in de jaren 1901-1903 en werd gesloopt in de jaren 1991-1993. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
Of een stoomtram ter hoogte van het Juvenaat stopte om (aankomende) priesters en leraren de gelegenheid te geven naar of van de stad of het station te reizen, valt niet uit de dienstregeling van 1928 te halen. De tramrails van de ABT liggen op de voorgrond van de ansichtkaart.
 
 
30. De imposante voorgevel van het complex, kort na de bouw. Foto uit circa 1905. Foto, collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
 
 
31. De achtergevel was zeker zo imposant als de voorgevel. Foto uit circa 1915. Foto, collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
 
 
32. Gezicht op de huizen aan de oostzijde van de Antwerpsestraatweg (tot en met oneven nummers 117). Opvallend is het grote aantal arbeiderswoningen langs de Antwerpsestraatweg in de bebouwde kom. De stoomtram van de ABT reed aan de westzijde van de weg (links op de foto, ter hoogte van de stoeprand). Links rijst de toren van de 'Onze Lieve Vrouw van Lourdeskerk' op 'Het Fort' op. De kerk kwam in 1928 gereed naar ontwerp van architecten Joseph en Pierre Cuypers. Foto van 8 mei 2022.
 
 
33. Gezicht op de huizen aan weerszijden van de Antwerpsestraatweg, ongeveer op de plaats van het hoge pand in het vorige beeld. Ter hoogte van het garagebedrijf en benzinestation aan de westzijde (links) was het destijds maar een modderige bedoening tussen de tramrails. Foto B. Wosyka, circa 1930.
 
 
34. Links rijst de toren van de 'Onze Lieve Vrouw van Lourdeskerk' op het Fort op. De kerk kwam in 1926-1928 gereed naar het ontwerp van architecten Joseph en Pierre Cuypers. Komend van de westzijde van de Antwerpsestraatweg volgde de tram de wijdse bocht in de weg naar het noorden, maar bleef daarbij aan de westkant rijden. Op of bij dit kruispunt was voor de tram volgens de dienstregeling van 1928 de tweede halteplaats vanaf het spoorwegstation (vier minuten na vertrek). Deze plek stond bekend als 'Het Fort'. Foto B. Wosyka, circa 1930.
 
 
35. Gezicht vanaf de toren van de 'Onze Lieve Vrouw van Lourdeskerk' op de Antwerpsestraatweg, komend uit het zuid-oosten en draaiend naar het noorden (linksonder). Vanaf de kerktoren gezien rijdt de tramweg ligt pal rechts van de rijweg voor karren, vracht-wagens en automobielen. In de verte links staat het kolossale complex van het 'Juvenaat' en uiterst links (langs de spoorweg in de ingraving) noog de fabriek van 'B3 Vruchtensappen-Industrie N.V.'. Rechts in de verte ligt de 'Stalen Brug'. Foto B. Wosyka, circa 1920.
 
 
36. Gezicht in de bocht van de Antwerpsestraatweg, komend vanuit het zuidoosten (rechts) en draaiend naar het noorden (links). Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
37. en 38. Links: Gezicht in de bocht van de Antwerpsestraatweg, komend vanuit het zuidoosten (rechts) en gaande naar het noorden (links). Rechts: Gezicht op de Antwerpsestraatweg naar het noorden. Ansichtkaarten uit circa 1910.
 
 
39. Gezicht in de bocht van de Antwerpsestraatweg, komend vanuit het zuidoosten (rechts) en gaande naar het noorden (links). De tramweg maakte een mooie boog en ligt vervolgens links naast de stoeprand. De auto draagt het kenteken N-16472 en behoort toe aan L. Ernens uit Eindhoven, die dat in 1926 op zijn naam kreeg gesteld. Veel van de huizen zijn inmiddels in een korte tijdsspanne gewijzigd, maar de bomen in de verte staan er nog steeds. Bij dit kruispunt stopte de tram volgens de dienstregeling de tweede keer vanaf het spoorwegstation (vier minuten na het vertrek). Deze plek stond bekend als 'Het Fort'. Foto B. Wosyka, circa 1930.
 
 
40. Overigens bestaat minstens één van de kentekenplaten nog steeds. Met dank aan Bob Eefting, in een reactie op de website 'De auto van m'n opa' van het BHIC te 's-Hertogenbosch.
 
 
41. Komend vanuit het zuiden aan de rand van de vroegere vesting en de oude bebouwde kom ging de Antwerpsestraatweg over in Antwerpsestraat. Het standpunt van de fotograaf is op onderstaande tekening voorgesteld als een zwart bolletje met een beeldhoek. De huizen op de ansichtkaart zijn op de onderstaande tekening te zien. De tramrails van de ABT (van links naar rechts) kruisen het raccordement (met derde rail) voor trein en tram vanaf het spoorwegstation naar de suikerfabriek 'Wittouck'. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 

42. Sporensituatie van tram en trein op het kruispunt Antwerpsestraatweg / Antwerpsestraat en Zuidzingel. Vanuit Ossendrecht was doorgaande vervoer van bieten mogelijk naar suikerfabriek 'Wittouck', later 'Zeeland'. De rails van de ABT langs de Antwerpsestraat kruisen de spoor- en tramweg (met derde rail) voor trein en tram vanaf het spoorwegstation naar het westen.
 
 
43. Gezicht op de Antwerpsestraat in noordelijke richting, met links langs het trottoir de tramrails van de ABT tussen Hoogerheide en het spoorwegstation te Bergen op Zoom. Op de voorgrond ligt het drierailige raccordement in de Zuidsingel tussen het station en de fabrieken aan de haven. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
44. Gezicht op de Antwerpsestraat in noordelijke richting, met links langs het trottoir de tramrails van de ABT tussen Hoogerheide en het spoorwegstation te Bergen op Zoom. Ansichtkaart uit circa 1909.
 
 
45. Gezicht op de Antwerpsestraat in noordelijke richting, met links langs het trottoir de tramrails van de ABT tussen Hoogerheide en het spoorwegstation te Bergen op Zoom. Ter hoogte van het kruispunt met de Van Dedemstraat rijden twee autobussen, inmiddels een gedegen concurrent in opkomst voor de stoomtram. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
46. De tram van de ABT bleef rijdend naar het spoorwegstation de westzijde van de Antwerpsestraat volgen, waarna een ruime boog naar de Van Dedemstraat volgde. De ansichtkaart laat het kruispunt Antwerpsestraat / Van Dedemstraat / Auvergnestraat zien, met op de hoek het hotel-café-restaurant 'De Vier Winden' van J. van Loon-van Meir.
 
Op of bij dit kruispunt was voor de tram volgens de dienstregeling van 1928 de eerste halteplaats vanaf het spoorwegstation (twee minuten na het vertrek). Deze plek stond bekend als 'De Vier Winden'.
 
Op de achtergrond (bij de bomen) lag het kruispunt, zoals dat op de eerdere tekening is voorgesteld. Komend uit het zuiden maakte de tram hier een ruime boog naar rechts, vanaf de Antwerpsestraat naar de noordwestzijde van de Van Dedemstraat.
 
 
47. Gezicht op het kruispunt Antwerpsestraat / Van Dedemstraat / Auvergnestraat. De stoomtram draaide vanaf de Antwerpsestraat naar rechts de Van Dedemstraat in. Het hotel-café-restaurant van J. van Loon-van Meir met de naam 'De Vier Winden' stond rechts op de hoek buiten beeld. Vanuit de Antwerpsestraat rechtdoor kwam (en kom) je op de Grote Markt terecht.
 
 
48. Nog steeds is op dit kruispunt de bebouwing uit het verleden aanwezig. Rechts staat het vroegere 'De Vier Winden', herkenbaar aan de vier ramen boven. Vanuit de Antwerpsestraat draaide een tram met een boog naar rechts de Van Dedemstraat in en reed dan aan de noordwestzijde van die weg verder in noordelijke richting naar het spoorwegstation. Foto van 8 mei 2022.
 
 
 
49. Vier ansichtkaarten uit de jaren 1910-1930 met de boog vanuit de Antwerpsestraat naar de Van Dedemstraat.
 
 
 
50. Vier ansichtkaarten uit de jaren 1910-1930 in de Van Dedemstraat. Op die linksboven staat op de hoek het hotel-café-restaurant van J. van Loon-van Meir met de naam 'De Vier Winden'. Vervolgens staan er eenvoudige huisjes, totdat verderop het 'Algemeen Burger Gasthuis' de aandacht gaat trekken. De tram rijdt aan de noordwestzijde van de weg.
 
 
51. Het 'Algemeen Burger Gasthuis' is gebouwd in 1882. Anno 2022 is daarvan nog een groot deel behouden is gebleven, zij het met een andere bestemming. Links, aan de westzijde van de weg, ligt het tracé van de ABT. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
52. Het 'Algemeen Burger Gasthuis' in de Van Dedemstraat in Bergen op Zoom werd in 1930 uitgebreid met een 'Zusterhuis' (links in beeld) en een nieuwe ingang (rechts). Ansichtkaart uit circa 1935. De rails van de ABT liggen er nog, maar niet lang meer.
 
 
53. Komende uit de Van Dedemstraat volgde de stoomtram in een rechte lijn de westzijde van de Wassenaarstraat om vervolgens de Stationsstraat in te draaien, waar de tram gebruik maakte van het midden van de straat, samen met de tram naar van Halsteren en Tholen. De ansichtkaart laat links de rails voor trams naar en van Hoogerheide en de grens zien, terwijl het rechtdoorgaande spoor dient voor trams naar en van Halsteren en Tholen. Ansichtkaart uit circa 1912.
 
 
54. In bijna anderhalve eeuw tijd is er nog niet zoveel gewijzigd aan de Stationsstraat te Bergen op Zoom. Foto van 8 mei 2022.
 
 
55. Gezicht vanuit de Wouwsestraat op de Stationsstraat in Bergen op Zoom met rails van de ABT naar Tholen, bij de kruising met de Bredasestraat (links) en de Wassenaarstraat (rechts). Op de achtergrond staat het stationsgebouw van de SS, later NS. Er draait juist een goederentram rechtsaf naar het Stationsplein. Ansichtkaart uit circa 1925.
 
 
56. Vanuit de Stationsstraat te Bergen op Zoom, kijkend in westelijke richting, gaat het afbuigend spoor naar de Wassenaarstraat voor de richting Hoogerheide en het rechtdoorgaand spoor naar de Wouwsestraat voor de richting Tholen. Ansichtkaart uit circa 1900.
 
 
57. Gezicht in westelijke richting vanaf de hoek met het Stationsplein op de zuidzijde van de Stationsstraat. Eertijds reed de tram ter hoogte van de voorste rand van het stenen 'plantsoen'). De panden 16, 18, 20, 22, 26, 28 en 30 staan nu op de Rijksmonumentenlijst.
Foto J.P. de Koning, 1996, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
 
 
58. Locomotief ABT 5 rijdt met een tram in de Stationsstraat van Bergen op Zoom naar Tholen of Ossendrecht (grens). Achter de tram staat het stationsgebouw van de SS, later NS. De foto werd gemaakt, kijkend in oostelijke richting bij het aftakkend wissel voor de lijn via de Wassenaarstraat en de Van Dedemstraat naar Ossendrecht (grens). Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
59. Gezicht vanaf het stationsgebouw van de SS, later NS, op de haaks hierop liggende monumentale Stationsstraat, met op elke hoek links en rechts een hotel-café-restaurant. De tram vertrok links (buiten beeld) en reed dan met een ruime boog iets rechts van het midden van de straat in de richting van de stad. De Stationsstraat is als zodanig nog steeds aanwezig en het merendeel van de panden staat op de Rijksmonumentenlijst. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
60. Het stationsgebouw van Bergen op Zoom van de SS, later NS, werd in 1915 aan de voorzijde verbouwd en uitgebreid met een hal en extra ruimte voor de wachtkamer 1e en 2e klasse. Het stationsvoorplein was toen nog het domein van de stoomtram en zeker in Bergen op Zoom. Een tiental jaren later was dat al een stuk minder het geval. Het lokale openbaar vervoer kwam steeds meer in handen van de autobus. Links staat de nieuwe rijwielstalling uit 1921. Ansichtkaart uit circa 1925.